Dankzij de Russische reactie op Europese sancties is het voor Europeanen niet mogelijk om van Belarus naar Rusland te reizen dus moesten we via Letland. Twee grenspassages extra, dat kost tijd. Vanaf de laatste camperplek in Belarus moesten we 18 km rijden naar de grens, in konvooi. Dat houdt o.a. in: achter elkaar rijden, verlichting aan en op de camper achter je letten. Zodra die stopt, stop je ook. Bij problemen waarbij niet meteen een noodstop nodig is doe je je lichten uit, dan weet degene die er voor rijdt dat er iets is. Het is veilig, maar het rijdt minder vlot met zo'n lange rij campers.

3 Kilometer vóór de grens controle waarna de reisleider alle campers langs kwam hollen: we mochten daar de grens niet over, dus draaien allemaal en op weg naar de volgende grensovergang, 110 km verderop! Daar aangekomen zagen we al gauw dat er een grensovergang was: we reden tussen hele lange rijen vrachtwagens door, honderden. Bij de grenspost werden we weer terug gestuurd: sinds 25 januari is er een nieuwe regel: eerst het voertuig laten registreren, bij een kantoortje 3 km terug. Draaien maar weer! Duurde even voor we het kantoor gevonden hadden, (hier, nee, aan de overkant, nee toch niet...) maar het draaien gaat steeds vlotter;). Na het registreren werden de eerste vier campers door gelaten naar de douane, de rest moest wachten bij een bord waarop steeds een kentekennummer kwam te staan, en dan mocht er weer één. Nou, dat duurde wel even, poeh poeh. Uiteindelijk waren ook wij aan de beurt om door te rijden naar de douane. Weer langs al die vrachtwagens, je zou maar vrachtwagenchauffeur zijn, die staan er dagen!

En toen begon het feest: hokje hier, hokje daar, controle in de camper, kastjes open, drugshond er in, stukje rijden, weer controle, weer hond, weer alle kastje open, zelfs het gaskastje moest open, de koelkast, het vriesvakje, het toilet. Intussen kregen we via de groepsapp al door dat er vooral kaas, melk en wijn in beslag genomen werden, dus die hebben we vakkundig verstopt: wij kunnen nog kaas eten. Al met al waren we om 9 uur 's morgens vertrokken en waren we om 16.00 uur de grens over. Op zo'n moment ben je blij dat je met een groep bent, want je snapt echt niet wat er allemaal moet en gebeurt, zoveel bureaucratie en spraakverwarring . Maar het is gezellig tijdens het wachten!

Na de grens nog 140 km naar de volgende camperplek waar we ook een vrije dag hadden. Bijkomen en energie verzamelen voor de volgende grenspassage: Letland/Rusland. Een dag lezen, handwerken en kletsen want het was koud en nat, geen dag om er op uit te gaan.

Al vroeg gestart voor de volgende grens waar we tegen negen uur aan kwamen. Viel mee, niet zo'n lange rij. Het eerste stukje ging vlot. Hier een papiertje, daar een paspoort. Maar toen kwam de Russische douane. Het is echt ongelofelijk, maar dankzij dat hokje hebben wij er 7 uur gestaan! En bij de vorige grensovergang was het wat chaotisch, liep je van het één naar het ander, maar hier gebeurde niets. We stonden er gewoon. Er liepen wat petten heen en weer. Hoge petten, die hoeven niets te doen en lage petten, die hadden niets te doen, nou ja, af en toe een pilonnetje weghalen als er een camper een stukje verder mocht. Dus bij drie rijen zo'n drie pilonnetjes per uur, zwaar werk. De enige die het daar echt druk had was de drugshond. Dus we hebben veel gekletst met elkaar, gehaakt, dutje gedaan en eindelijk, na 7 uur dus, waren wij aan de beurt. De ingevulde papieren werden ingevoerd, je krijgt daar een heus dossier, nog een formulier invullen, er werden kopietjes gemaakt en toen kwam de campercontrole. Spiegeltje langs de onderkant, petten naar binnen, kastjes open, er werd binnen foto's gemaakt van de inhoud van de kastjes  (voor het dossier natuurlijk) en buiten ook van de berging en andere openingen, en uiteindelijk: de hond. Alleen voor drugs deze keer, niet voor de kaas;)
Het was echt een oefening in geduld, maar uiteindelijk mochten we Rusland in. Nu maar hopen dat we er ook weer uit mogen.

Op een parkeerterrein bij een nog gesloten bungalowpark overnacht en de volgende dag verder richting Moskou. Onderweg een stad aangedaan om een simkaart te kopen zodat we weer internet hebben. Wat een troosteloze boel: alles grauw, oud en vuil, grote gaten in de weg, heel somber. Dat hadden we eigenlijk ook in Belarus verwacht, daar daar was het keurig netjes overal, soms heel sober, maar verzorgd. Daar viel het ons mee, maar hier is het triest.

Meteen ook boodschappen gedaan. Het is lastig winkelen met al dat cyrillisch schrift, het is vooral zoeken naar plaatjes op de geblindeerde ramen. Dan krijg je dit: daar is, geloof ik, een supermarkt, daar gaan veel mensen naar binnen. Groepsgenoot: nee, dat lijkt een politiebureau. Volgende: nee hoor, dat is de bank. Zoek maar uit! Wel lachen geblazen!
Nog een stuk door gereden en bij een benzinestation aan de M9 overnacht. Op de kaart lijkt het niet zo ver, naar Moskou, in het echt een flinke afstand, vanaf hier nog 400 km.

 

Een saaie rit (bomen langs de weg, het hele eind) naar Moskou waar we 's avonds uitgenodigd waren bij vrienden van Hans en Nancy. Hun dochter Ksenia zou ons de volgende dagen door Moskou gidsen, zij heeft van te voren ook al diverse toegangskaarten geregeld zodat we niet in de rij hoeven te staan.
Bij aankomst werden we heel hartelijk ontvangen en na een drankje mochten we het hele huis op eigen gelegenheid bezichtigen. Het was heel groot en heel luxe, met heel veel kamers, zwembad, prachtige keuken, indrukwekkende hal en ga zo maar door. Mooi, maar eigenlijk té! Het staat ook op een compound met bewaking aan de ingang maar ook nog voor de port van het huis. Maar de maaltijd was heerlijk en de mensen heel sympathiek. Aan het einde van de avond heeft de gastvrouw en ook Ksenia Russische liederen gezongen, zichzelf begeleidend op de gitaar, heel mooi. Met dikke zoenen werd er afscheid genomen en vertrokken we naar onze campers die naast het huis stonden.

Op tijd vertrokken naar een camping dichtbij het centrum van Moskou. We reden achter Hans aan de ringweg van Moskou over. Vijfbaans, druk, maar goed te doen, ondanks dat er flink gesneden werd. Oppassen geblazen dus. Op de camping een lekker plekje in de zon gezocht en even voor de camper koffie gedronken, waarna we vertrokken met tram en metro naar de stad en meteen leerden hoe het openbaar vervoer werkt. Niet veel anders dan bij ons, maar ja, die namen hé! In de stad was Ksenia met haar man al bij het restaurantje waar we gingen lunchen, en dankzij de vooruitgekochte toegangskaartjes konden we daarna zo het Kremlin in waar we de kathedraal van de Aartsengel, de Verkondigingskathedraal en de Maria Hemelvaart kathedraal bezochten. De buitenkanten indrukwekkend, de interieurs typisch orthodox: donker en vol iconen. Vervolgens naar het Rode plein, met het Historisch museum en de Basilius kathedraal met zijn geweldige kleurige slagroompunten, prachtig! Daarna ging de groep uiteen en deed ieder nog even waar men zin in had. Wij zijn even naar de brug over de Moskva gelopen waar een monument staat voor de in 2015 doodgeschoten Boris Nemtsov, een bekende oppositieleider. Vervolgens naar de gigantisch grote GOeM, het beroemdste staatswarenhuis van Rusland. Lekker even een terrasje en op ons gemak terug naar de metro. Ja, dan is het even puzzelen maar mede dankzij een handige app stapten we wel in de goede metro maar die reed de verkeerde op en kwamen we heel moe maar voldaan weer bij de camper.

 

Ook de volgende dag weer met de groep op pad naar het centrum. Ksenia had kaartjes geregeld voor de Christus de Verlosser kathedraal. Allereerst met de lift naar de koepel van de kerk waar we een fantastisch uitzicht hadden op heel veel high-lights van de stad en de verschillende bouwstijlen, echt geweldig. Daarna de kathedraal zelf bezichtigd. Deze is op bevel van Stalin in 1931 opgeblazen en van 1994 tot 1997 grotendeels weer opgebouwd. In de tussenliggende tijd was het een openluchtzwembad! Het interieur is prachtig om te zien en zeer kostbaar.
Hierna ging ieder zijn eigen gang en wij zijn naar de Ulitsa Arbat gegaan, een gezellige winkelstraat en daar heerlijk rondgekeken, souvenirs gekocht en op een terrasje gezeten. Even geen kerk;)
Ook de derde dag toch maar weer de stad in en diverse metrostations bekeken, die werkelijk heel mooi zijn, met heel veel marmer, prachtige lampen en mozaïeken. Ook naar de beroemdste delicatessenzaak: de Jelisejevskin de wijk Tverskaja, een winkel uit de 19e eeuw die er werkelijk uitziet als een museum, ook al weer indrukwekkend.

Drie dagen Moskou, we deden en zagen teveel om allemaal te benoemen, maar we hebben er van genoten. Het was prachtig weer, het openbaar vervoer een belevenis, de gebouwen indrukwekkend en alles veel moderner dan we ons voorgesteld hadden. Natuurlijk waren de mooie gebouwen op de eerste lijn, maar daarachter toch nog de torenhoge slecht onderhouden en ongezellige flats. Als toerist bekijk je vooral de hoogtepunten en die zien er gelikt uit, maar er is veel armoede. De bouw van heel veel moois in de stad ging vaak ten koste van de inwoners. En dat maakt dat je een heel dubbel gevoel krijgt bij alle pracht en praal.

Van Moskou naar Vladimir, een mooie stad met, alweer, heel veel kerken. We hebben er twee bekeken (we worden een beetje kerk-moe) waaronder de Maria Hemelvaartkathedraal, met een overdaad aan goud en iconen. Leo: mooi van lelijkheid, ik: knetterlelijk (sorry, maar het is niet anders!). Verder heerlijk rondgewandeld, een pannenkoek gegeten en genoten van het mooie weer. Gauw verder naar Suzdal, waar we een paar dagen op een mooie camping verblijven, op fiets/loop afstand van het zeer bijzondere plaatsje. Eerst maar eens een plekje in de zon opgezocht voor de camper en wij in een luie stoel er voor: even bijkomen!

In Suzdal stonden we op een echte camping, dus werd er meteen gewerkt: de was, de camper, alles werd gepoetst. Heerlijke douches, keurige toiletten: waar een mens al niet blij van kan worden! Het was prachtig weer dus terwijl de was droogde hebben we heerlijk in de zon gezeten.
De camping ligt op loop/fietsafstand van de bezienswaardigheden, dus hebben we de fietsen ook maar even schoon gemaakt (was echt nodig na een paar duizend kilometer achterop de camper!) en gebruikt.

Suzdal heeft een openluchtmuseum, maar is zelf al een openluchtmuseum: prachtige traditionele houten huizen met bewerkte kozijnen en heel kleurig, en boven alles uit de vele torens van de kerken want die zijn hier weer overvloedig aanwezig. De meeste aandacht trekt de Maria-Geboorte Kathedraal, met blauwe met sterren bezaaide koepels, zo uit de Efteling weggelopen;). Van dichtbij is jammer genoeg goed te zien dat een pot verf geen overbodige luxe is. Het interieur is weer echt orthodox: veel goud, druk beschilderde muren en donker. De beschilderingen waren wel heel mooi en herkenbaar: veel bekende Bijbelse taferelen. Ook het openluchtmuseum hebben we bezocht waar alle gebouwen van hout zijn. Hout genoeg met al die bossen hier! De kerk daar was geheel gebouwd zonder ook maar één spijker te gebruiken. In de eveneens houten huizen werd handvaardigheid ten toon gesteld: hout snijden, potten bakken, beelden van keramiek en popjes maken van lapjes.

Ook de volgende dag weer op de fiets het stadje in. Er waren heel veel souvenirwinkeltjes en kraampjes dus daar even langs gekeken en tot mijn verbazing was er een heuse (kleine) quiltexpositie!
Hoewel we het niet van plan waren toch nog twee kerken bezocht. Uiteindelijk heerlijk op een terras gegeten en weer terug gefietst.

Op weg naar Yaroslavl gestopt in Kostroma. Ook daar weer twee kloosters, een paar kerken en nog wat bezienswaardigheden, maar wij hielden het even voor gezien. Lekker rondgewandeld, fruit gekocht op een leuke markt, naar de oever van de Wolga gelopen en onderweg naar de volgende overnachtingsplek een rustig plekje gezocht voor de camper en heerlijk zitten lezen. Even geen cultuur!

In Yaroslavl, de meest noordelijke stad van de Gouden Ring, stonden we op een camperplaats bij een hotel, zo'n 19 km buiten het centrum, dus eerst een app geïnstalleerd om een taxi te regelen. Toen Leo 's morgens wilde kijken hoe de taxi-app werkte heeft hij per ongeluk een knopje aangeraakt. We zaten net aan de koffie toen we een appje kregen: taxi staat te wachten. Schoenen aan, tassen pakken: overhaast vertrek naar de stad. Ik snap het wel hoor: Leo kon natuurlijk niet wachten om nog meer kerken te bekijken;).

Dus liepen we om half tien al in Yaroslavl. Gelukkig maar dat we vroeg waren, het was er nog lekker rustig, en er viel heel veel te zien. Inderdaad veel kerken en we hebben er weer diverse van binnen bekeken, maar ook een park met prachtige fonteinen, het Kremlin met o.a. een museum waar kerkschatten werden bewaard en een uitkijktoren, en een wandeling langs de Wolga. En dit alles in de stralende zon! Het was een heerlijke dag en uiteindelijk weer met de taxi naar de camper. Wat een luxe, maar geen overbodige luxe, want met de camper dit centrum in en parkeren zou heel lastig geweest zijn.

's Avonds met het grootste deel van de groep in het hotel gegeten, heel gezellig.

 

Sergiev Posad was de laatste stad aan de Gouden Ring die we aan deden. We hadden weer even zin in een vrije dag dus onderweg naar een meer gereden waar we heerlijk een paar uur met een boek in de zon hebben gezeten. Na een paar uur kwam er nog een camper van onze groep en dat echtpaar vertelde dat hun navigatie niet werkte. Dus toen het tijd werd om door te rijden reden zij achter ons aan en dat was maar goed want zonder navigatie was het niet te doen. We gingen naar het drukke centrum van de stad en dankzij het feit dat we twee spoorwegovergangen moesten passeren waren er ook nog eens flinke files. De rails liggen steeds hoger dan het wegdek en het asfalt er omheen bestaat uit gaten en hele grote gaten, dus iedereen gaat er heel voorzichtig overheen en dat kost tijd.
De parkeerplaats lag midden in het centrum en er tegenover was meteen het Kremlin, dus daar konden we lopend heen. Dat deden we de volgende morgen dan ook en omdat het 9 mei was, overwinningsdag, was er ook een plechtigheid bij het oorlogsmonument. Op een groot scherm konden we ook de parade in Moskou volgen en de toespraak van Putin. Daarna kranslegging en heel veel mensen legden een rode anjer neer. Al met al indrukwekkend.
Het Kremlin staat vol kerken en de rest van de ruimte werd opgevuld met, meest Chinese, toeristen. Wat een drukte, busladingen vol. Na een flink dringen konden we een paar kerken in maar al gauw hielden we dat voor gezien en bekeken vooral de buitenkant van de gebouwen. En ja, al weer één en al pracht en praal! En zoveel bij elkaar, ongelofelijk mooi. En op de terugweg naar de camper zijn er dan weer bedelaars en dronkaards. Wat een tegenstelling!

Na koffie in de zon verlieten we de Gouden Ring en gingen we op weg richting Sint Petersburg. We reden eerst naar Tver waar we een plekje kregen voor de camper op de parkeerplaats van een hotel. Mooi gelegen in de bossen aan de Wolga. Geen tijd om te genieten want het was al avond en de volgende morgen moesten we weer op tijd starten: kilometers maken! 

 

Onderweg naar Veliky Novgorod kwamen we langs Torzhok waar ook een mooie Kremlin en kathedraal moesten zijn maar die kans hebben we maar voorbij laten gaan en we zijn meteen doorgereden naar Velikiy Novgorod, een afstand van bijna 400km. Zodoende waren we al vroeg in de middag op de camperplaats bij hotel Park Inn en hebben eerst nog een tijdje van de zon genoten. Samen met nog een stel uit de groep hebben we om half vijf een taxi genomen naar het Kremlin en hebben daar het mooie Millenniummonument, ter ere van 1000 jaar Rusland, en de Kathedraal van de Heilige Sofia bekeken. Het Kremlin was heel verzorgd en prachtig ommuurd met een aantal ronde torens. Daarna nog door het park met een prachtige fontein gewandeld en in de 'nieuwe' stad op zoek gegaan naar een restaurantje. Dat hebben we uiteindelijk gevonden en we hebben heerlijk gegeten, waarna we weer met de taxi terug naar de camper gingen. Wat een gemak, die taxi-app en zo'n ritje kost bijna niets. We waren voor een enkele rit omgerekend 1,10 euro kwijt met z'n tweeën, dat is nog eens te doen!

De laatste etappe naar Sint Petersburg was maar een kleine 200 kilometer, dus eerst 's morgens nog maar eens uitgebreid koffie gedronken, al weer heerlijk in de zon! Wat boffen wij met het weer!
Die 200 km deden we wel iets langer over dan gepland want onderweg was het heel druk met wegwerkzaamheden en ongelukken waardoor flinke files ontstonden. De navigatie had geen zin om ons de juiste (moeilijke) route te wijzen naar de camperplek, dus al met al toch nog lang bezig geweest. De camperplek was een kleine parking bij een hotelletje, maar wel met een douche! Meteen gebruik van gemaakt, heerlijk! Ook deden ze in het hotel de was voor me, gewoon inleveren bij de receptie, dat is nog eens vakantie, helemaal blij!

 

's Morgens al vroeg met de groep en de metro op pad om als eersten naar binnen te mogen bij de Hermitage. We moesten zelfs nog een half uur wachten want we mochten pas om half elf naar binnen en de leiding dacht dat dat tien uur was. Meteen de geweldige trap genomen naar de eerste verdieping waar we uren zoet waren met kijken. Prachtige plafonds, prachtige houten vloeren en natuurlijk ook de nodige kunstwerken, maar voor mij kwamen de plafonds met grote voorsprong op de eerste plaats! Wat een indrukwekkend gebeuren, maar ook: wat een overdaad. Wat moet dat alles veel tijd en geld gekost hebben. Maar absoluut een uniek gebeuren! We kwamen werkelijk ogen tekort. Na uren rondlopen nog alleen maar de eerste verdieping gezien maar die had ook onze voorkeur, met Franse, Italiaanse en Nederlandse kunst. Na een paar uur raakten we verzadigd en besloten we weer naar buiten te gaan. De Hermitage ligt aan één kant aan de rivier de Neva, waar er heerlijk uit konden waaien tijdens een rondvaart. Via de rivier een paar grachten door met uitzicht op nog meer mooie gebouwen. Sint Pietersburg is gesticht door Peter de Grote die Amsterdam als voorbeeld nam. Maar ja, hier in Petersburg is alles groot, dus ook de grachten en de rondvaartboten;).

Weer met beide benen op de grond zijn we naar de Izaäkkathedraal gewandeld om daar vervolgens de toren te beklimmen voor een wijds uitzicht over de stad. Inmiddels was het te laat om de kerk zelf te bekijken, dus maar weer met de metro naar de camper. Onderweg zagen we ineens een bordje aan een muur: "Nederlands Hervormde kerk, ingewijd in 1834 in aanwezigheid van Z.K.H. Willem Prins van Oranje en diens oudste zoon. Als kerk in gebruik tot 1927". Sta je toch even raar te kijken. Wij natuurlijk naar binnen waar we een prachtige kerkzaal zagen met een geweldige akoestiek wat we konden horen doordat er iemand op een blokfluit aan het spelen was. Een onverwachte verrassing!

Onze benen waren nog een beetje stijf toen we de volgende morgen verder gingen met het stadsbezoek. Eerst naar de Kazankathedraal waar we in een mis terecht kwamen. Tot nu toe zagen we tijdens de diensten maar een handje-vol mensen maar nu waren er een paar honderd. Allemaal staan, want in de Orthodoxe kerken zijn geen stoelen, alle vrouwen met bedekte hoofden en verder heel veel kruisen slaan, buigen en reciteren. Het reciteren werd afgewisseld met een mooi koor. Het voordeel van deze diensten is dat je zo binnen kunt lopen en ook zo weer weg kan zonder dat dat opvalt want soms duren ze erg lang.
De wandeling voortgezet naar de Kerk van de Verlosser op het Bloed, een bijzondere kerk om te zien met kleurige ui-vormige bollen op de torens. Ziet er vrolijk uit! Binnen was het heel bijzonder: helemaal versierd met mozaïekafbeeldingen, waardoor de kleuren mooi gebleven zijn.
Bij een banketbakker geluncht, weer een taalprobleem dus maar gewezen: één van die en één van die, in de hoop dat het lekker is. Het was een soort quiche maar dan met zuurkoolachtige vulling, tja.
Leo had nog niet genoeg kunst gezien en wilde nog naar een andere expositie van de Hermitage in het tegenoverliggende paleis, maar ik vond het wel welletjes en ben met mijn reader op een bankje in de schaduw in het park gaan zitten. Het was heel warm, dus rustig-aan is mijn devies!

 

Ook de derde dag Sint Petersburg maar weer de stad in. Eerst een paar metrostations bekeken die zeker niet onderdoen voor die in Moskou. Wat hebben wij dan saaie stations! Geweldig,wat een prachtige zuilen, lampen en beeldhouwwerken. En die schijnbaar eindeloze roltrappen! En alles zo schoon!
We bezochten de Petrus- en Paulus vesting met de prachtige Petrus en Paulus Kathedraal, een doelbewuste poging van Peter de Grote om meer kerken te laten bouwen die niet aan de traditionele Russische bouwstijl voor kerken voldeden. Alweer een prachtige kerk met veel beschilderingen en mooie lampen, maar veel lichter dan de andere kerken. Er waren veel graftomben te zien van de familie Romanov.
Juist toen we daar in het fort rondliepen was het 12 uur en werd er een kanon afgeschoten: we schrokken ons naar! Rondom de vesting strandjes waar veel gebruik van werd gemaakt. Terug wandelend richting metro even langs een prachtige moskee gelopen maar daar werd net gebeden en mochten we niet naar binnen, maar de buitenkant was al mooi om te zien met een prachtige blauwbetegelde koepel.

Na alweer een vroege briefing (8 uur) vertrokken we naar een parkeerplaats bij een restaurant om de Peterhof te bezoeken. Een soort Versaille maar dan in Rusland. geprobeerd om een taxi te regelen vanaf de camperplek, maar na twee vergeefse pogingen en een tijd voor niets wachten hebben we de bus genomen. Gelukkig begreep de chauffeur waar we naar toe wilden en voor de ingang van Peterhof stopte hij even om ons uit te laten stappen: service!
Heerlijk door het prachtige park gewandeld en vóór het paleis de Grote Cascade bewonderd, een hele grote vijver met 37 vergulde bronzen beelden, 64 fonteinen en 142 waterspuwers (had ik het woord "overdaad" al genoemd?;)) welke uitmondt in de Finse Golf. Langs de kust gewandeld, op een terrasje gezeten, kortom: heerlijk genoten, zowel van de omgeving als van het heerlijke weer. Het paleis zelf hebben we maar overgeslagen: genoeg van alle pracht en praal en bovendien was het gigantisch druk: alle chinezen waren in Rusland, leek het wel. En die zijn zéér aanwezig!

Terug bij de camper zaten we net bij te komen toen er een politieauto verscheen. De bedoeling was om 's avonds het afscheidsdiner van de groep in het restaurant bij de parkeerplaats te houden en in overleg met de eigenaar zouden we op de parkeerplaats overnachten. De politie dacht daar anders over: aan de overkant van de weg was een buitenverblijf van meneer Putin en de campers mochten daar dus niet staan. Er was geen praten aan, dus de campers moesten naar een plaats waar eens een camping was, maar intussen niet meer. Even om het buitenverblijf heenlopen: 25 minuten! Tja, niet meteen een tuinhuisje. Terug bij het restaurant een telefoontje van de reisleiding die nog even bij de campers was: alle chauffeurs terug, plaats afgekeurd door militairen, er zou een oefening zijn ( ? = Google Translate vertaling), dus weer even om het buitenverblijf heen, campers verplaatst naar een andere parkeerplaats en weer even om het buitenverblijf heen wandelen naar het restaurant. Intussen werden ze in het restaurant een beetje nerveus, waar blijven al die mensen nou? Eindelijk konden we aan tafel, heerlijk buiten, maar omdat we zo laat begonnen werd het fris en moest de hele boel naar binnen verhuizen: chaos, wie had nou precies wat besteld, help! Uiteindelijk heeft iedereen gegeten maar het werd een latertje en niet iedereen kreeg wat hij besteld had.

Tja en toen was het echt voorbij. De volgende morgen om 8 uur briefing (om het af te leren) en afscheid, want bij de grens loop je elkaar misschien toch mis. Dus: handje, knuffel, het was leuk en tot ziens, en toen in colonne naar de grens. Prompt ging er wat mis, kwam de colonne op binnen weggetjes terecht met heel veel kuilen (met water, het regende, dus reden we botsend en klotsend door Putins dreven) en moesten alle campers keren, maar uiteindelijk kwam het goed.

We hadden ons voorbereid op weer eindeloos gedoe en uren wachten aan de grens maar het was een eitje: in korte tijd waren we er door. Wel nadat tot drie keer toe de camper gecontroleerd was, alle kastjes en deurtjes moesten open, maar we hadden echt geen foute zaken of mensen bij ons, dus we mochten Rusland uit en Estland in!